Een Introductie tot Rollenspelen

If I could see something …

You can see anything you want, boy

If I could be someone …

You can be anyone you celebrate, boy

Well, if I could do something …

You can do anything …

—Supertramp, Dreamer

Iedereen heeft wel eens een rollenspel gespeeld. Waarschijnlijk wist je het zelf niet, maar in feite is elk spel of elke situatie waarin je je voordoet als iets anders dan je eigenlijk bent, een rollenspel. Kinderen die politie-en-boefje spelen, volwassenen die op een cursus de rol van personeelslid-met-klant moeten doen, of acteurs in een film zijn allemaal bezig met een rollenspel: ze doen alsof ze een ander zijn en proberen zich zoals die ander te gedragen.

De rollenspelen waar deze website over gaat zijn net zo iets: spellen waarin de spelers de rollen van door henzelf verzonnen personages—meestal karakters genoemd, vanwege de Engelse term characters—op zich nemen, en met deze karakters avonturen beleven. Het spel is aan regels gebonden, maar wordt er niet door beperkt; de regels zijn er voornamelijk om Welles!-Nietes!-situaties te voorkomen, niet om te bepalen wat wel en niet mag. Een bord of speelstukken zijn evenmin aanwezig, omdat de actie zich afspeelt in het voorstellingsvermogen van de spelers; het gebruik van een bord zou dit alleen maar beperken.

Een vast verhaal of script ontbreekt ook, waardoor de spelers zelf bepalen wat er gaat gebeuren en hoe hun karakter op situaties reageren. In deze zin lijken rollenspellen op toneel waarbij het stuk geïmproviseerd wordt, met het verschil dat de spelers niet op een podium staan en geen publiek hebben. Ze spelen voor zichzelf en voor de andere spelers.

Met Andere Woorden

Om een concreter voorbeeld te geven van een rollenspel gaan we uit van een welbekend spel: Ganzenbord, en zijn vele varianten. Je kent dit soort spellen wel: je gooit met een dobbelsteen en verplaatst je speelstuk dan een aantal vakjes over het bord gelijk aan je worp. Als je als eerste het laatste vakje bereikt, dan win je. Maar soms komt je speelstuk hindernissen tegen, die je kunnen terugsturen, of vasthouden, of iets dergelijks.

Nu laten we echter de dobbelsteenworp weg: je kunt lopen zover je wilt, en in de richting waarin je wilt. De hindernissen, zoals de waterput, zijn er echter nog wel, en deze beletten je nog steeds om het einddoel te bereiken.

Dus geven we je ook de mogelijkheid zelf een manier te bedenken om over deze hindernissen heen te komen. Je zult je fantasie moeten gebruiken om een oplossing te verzinnen, met het materiaal dat je om je heen kunt vinden in de buurt van de hindernis, plus wat je verder nog allemaal hebt gevonden op je reis over het bord. Want die mogelijkheid geven we je ook: om dingen te vinden—of zelfs te kopen—en mee te nemen, zodat je ze later kunt gebruiken.

Om eerlijk te kunnen beslissen of je oplossingen werken, stellen we één speler aan als spelleider: hij of zij heeft zelf geen gansje, maar beslist of je slaagt of niet, afhankelijk van hoe goed je plan is om een hindernis te overkomen. De spelleider is onafhankelijk en objectief, net als een scheidsrechter bij een sportwedstrijd, dus je speelt niet tegen hem of haar.

Ook pakken we de dobbelsteen er toch weer bij. Niet om te zien hoe ver je loopt, maar om er een element van geluk (of kans) in het spel te brengen: gooi je goed dan lukt wat je probeert te doen, gooi je slecht dan mislukt de poging. Hoe groot de kans op succes is wordt door de spelleider beslist op basis van jouw plannen om over de hindernis te komen.

Maar in je eentje lukt het vaak niet, dus speel je vanaf nu niet tegen de andere spelers, maar samen mèt hen om de hindernissen te overwinnen. Je zult moeten overleggen en samen plannen maken om de moeilijke problemen op te lossen.

De aard van de problemen veranderen we nu ook een beetje. Niet alleen bruggen en waterputten, maar ook andere ganzen, bestuurd door de spelleider, maken het je moeilijk; maar er zijn ook ganzen die je zover kunt krijgen dat ze je helpen op je tocht naar het einde van het bord. Sommige van deze ganzen hebben ook hun eigen agenda, en zullen proberen om je voor hun karretje te spannen—maar niet noodzakelijk op zo'n manier dat jij dat ook gelijk doorhebt.

Uiteindelijk nemen we ook nog het bord en de plastic gansjes weg. De spelleider beschrijft vanaf nu de omgeving waarin je gans zich bevindt, wat je daar kunt zien en welke obstakels en andere ganzen er nog meer zijn. Je moet je nu zelf voorstellen hoe dit alles eruitziet, en dan aan de spelleider vertellen wat je van plan bent, en hoe.

In feite is dit een simpel rollenspel: samen met de andere spelers los je de problemen op die je tegenkomt om samen een einddoel te bereiken.

Net Als Een Computerspel?

Ja en nee. Er zijn een heleboel computerspellen waarin je rondloopt in een wereld, puzzles oplost, met andere mensen kunt praten, en zo meer, en in dit opzicht lijken ze veel op rollenspellen. Vooral de tegenwoordig erg populaire MMORPG's zoals World of Warcraft komen redelijk dicht in de buurt van echte rollenspellen, maar er is toch een groot verschil omdat een computerspel altijd beperkt is: je kunt nooit dingen doen waar de ontwerpers geen rekening mee hebben gehouden—als je in een bos loopt kun je meestal geen bloemen plukken, bijvoorbeeld, behalve als je later ergens in het spel een bloem voor kunt gebruiken.

In een rollenspel, met een menselijke spelleider in plaats van een computer, is dit wel mogelijk: ook al had de spelleider niet gerekend op wat je wilt doen, hij of zij kan het spel aanpassen zodat je in ieder geval kunt proberen wat je wilt. Wil je in het bos een bloem plukken, dan kun je dat, ook al heeft het verder helemaal geen nut. Hierdoor zijn rollenspellen uiteindelijk veel flexibeler dan zelfs de grootste MMORPG's.

Net Als Een Wargame?

Ook weer ja en nee. Omdat rollenspellen uit wargames voortgekomen zijn, zijn er veel overeenkomsten, vooral in de regels voor gevechten. Echter, in een wargame bestuurt iedere speler een leger, of in ieder geval een onderdeel daarvan, terwijl bij een rollenspel daarentegen elke speler één karakter tot zijn of haar beschikking heeft. De mogelijkheden voor de speler (en het karakter) zijn veel groter in een rollenspel dan in een wargame—waar in een wargame eigenlijk alleen maar verplaatst en gevochten kan worden, kun je in een rollenspel met andere mensen omgaan, de wereld verkennen, jezelf een doel stellen en bereiken, enzovoort.

Rollenspellen zijn de meest flexibele spellen die er zijn. Je neemt zelf de beslissingen: alles kan, en niets moet.